Tradycje Bożonarodzeniowe i zwyczaje świąteczne w Polsce dla dzieci i dorosłych

10 tradycji świątecznych w Polsce

Tradycje Bożonarodzeniowe w Polsce są tak bogate, że trudno jest wybrać listę kilku z nich. W tej części artykułu skupimy się na podsumowaniu najbardziej rozpoznawalnych zwyczajów świątecznych, a na koniec przedstawimy stare polskie tradycje bożonarodzeniowe, które są kultywowane od pokoleń w wybranych miejscowościach w Polsce.

Wspomnimy, jak różnorodność obyczajów odzwierciedla to, jak piękna i bogata jest polska kultura. Dzielenie się opłatkiem w wieczór wigilijny, który dla wielu jest kwintesencją świąt Bożego Narodzenia, wspólne śpiewanie kolęd, przygotowywanie aromatycznych potraw wigilijnych, które jemy tylko raz w roku i cenny czas spędzony w gronie bliskich sprawia, że Boże Narodzenie w Polsce to wyjątkowy czas, na który z utęsknieniem czeka wielu z nas.

1. Jarmarki świąteczne

Jarmarki świąteczne to stosunkowo nowy zwyczaj bożonarodzeniowy, który przywędrował do Polski z Niemiec. To właśnie tam od XIV wieku na ulicach miast pojawiały się barwne stragany, na których lokalni kupcy wystawiali swoje produkty. Obecnie Jarmarki Świąteczne pojawiają się na ulicach polskich miast i miasteczek nawet od połowy listopada. Do największych jarmarków tego typu należy ten we Wrocławiu^[1], Krakowie, Warszawie czy Gdańsku.

Odwiedzając jarmarki świąteczne można nie tylko poczuć klimat Bożego Narodzenia, ale także zakupić oryginalne prezenty stworzone przez lokalnych rzemieślników, spróbować lokalnych potraw, napić się grzanego wina lub gorącej czekolady oraz wsłuchać w dźwięki piosenek bożonarodzeniowych w otoczeniu świecących dekoracji. Podczas trwania jarmarków odbywają się także wydarzenia towarzyszące jak uroczyste rozświetlenie choinki czy przemarsze barwnie przebranych postaci. 

2. Ubieranie choinki

Najpiękniejsze tradycje Bożonarodzeniowe, te w Polsce i na świecie, nie mogłyby obyć się bez ubierania choinki. To zdecydowanie jedna z najbardziej radosnych czynności, które definiuje tradycje i zwyczaje świąt Bożego Narodzenia. Tradycja ubierania drzewek sięga starożytności i nie brakuje w niej korzeni pogańskich. Tradycyjny wygląd choinki, rozświetlonej i pełnej ozdób, narodził się w Niemczech i to właśnie tamtejsi protestanci wprowadzili ten zwyczaj do Polski na przełomie XVIII i XIX wieku.

Choinka ma symbolizować życie i odrodzenie, a jej zieleń jest symbolem nadziei. Także ozdoby choinkowe mają swoją symbolikę – łańcuch ma podkreślać silne więzi panujące w rodzinie, a światełka odstraszać złe moce i wskazywać drogę. Polska jest uznawana za jednego z najważniejszych eksporterów bombek choinkowych, a wiele wzorów ręcznie wyrabianych bombek jest do dzisiaj uznawana za kultowe^[2].

3. Dzielenie się opłatkiem w Wigilię

Polskie tradycje świąteczne są szczególnie mocno kultywowane podczas wieczoru wigilijnego, a jednym ze zwyczajów, którego próżno szukać w innych krajach, jest moment łamania się opłatkiem, który poprzedza rozpoczęcie wieczerzy wigilijnej. To niezwykle wzruszający moment, podczas którego każdy może złożyć życzenia bliskim i rodzinie. Podczas dzielenia się opłatkiem z wielu oczu płyną łzy – to także moment uznawany za chwilę pojednania i wybaczania wszystkich win.

Jeśli chodzi o kultywowane w Boże Narodzenie tradycje świąteczne w Polsce, zwyczaj łamania się opłatkiem sięga jeszcze czasów pogańskich (którzy dzielili się chlebem na znak pojednania). Później pierwsi chrześcijanie łamali się chlebem na znak jedności i braterstwa.

4. Wolne miejsce dla wędrowca przy wigilijnym stole

Polskie tradycje Bożonarodzeniowe często opierają się na dzieleniu się z innymi tym, co samemu się posiada, szczególnie w te niezwykłe grudniowe dni. Wigilia to także czas, którego nikt nie powinien spędzać w samotności. Do dzisiaj w wielu polskich domach, podczas wieczerzy wigilijnej zostawia się jedno wolne miejsce przy stole, które jest przygotowane dla osoby, która nie ma gdzie spędzić świąt. Rodziny, które przez lata kultywują polskie tradycje wigilijne z pewnością przyjmą na uroczystą kolację zbłąkanego wędrowca.

Skąd jednak wzięła się ta tradycja? Do dzisiaj zwyczaj zostawiania pustego miejsca przy stole ma symbolizować moment, w którym dla Maryi, Józefa i dzieciątka Jezus zabrakło miejsca w gospodzie. Pozostawiają puste miejsce przy stole deklarujemy naszą gotowość na przyjęcie osoby potrzebującej.

5. 12 potraw na wigilijnym stole

Tradycje i zwyczaje Bożonarodzeniowe w Polsce nie byłyby kompletne bez kulinarnej strony świąt. Chociaż z roku na rok ceny produktów żywnościowych rosną, a coraz większą popularnością cieszy się szybka pożyczka online na święta, tradycje świąt Bożego Narodzenia wskazują, że na wigilijnym stole powinno zagościć równo 12 potraw postnych (bez mięsa).

Do tradycyjnych wigilijnych potraw zaliczamy:

1. Barszcz czerwony z uszkami / zupa grzybowa
2. Śledź
3. Pierogi ruskie
4. Pierogi z kapustą i grzybami
5. Gołąbki z kaszą i grzybami / krokiety
6. Kompot z suszu
7. Ryba po grecku
8. Karp
9. Kutia / Makiełki
10. Sernik
11. Makowiec
12. Piernik

I tutaj zwyczaje ludowe i chrześcijańskie nieco się różnią. Według ludowych zwyczajów w czasie wigilii liczba potraw na stole musiała być nieparzysta. Chrześcijańskie zwyczaje świąteczne w Polsce wskazują jednak na dwanaście potraw, na pamiątkę 12 apostołów.

6. Sianko pod obrusem wigilijnym

Zwyczaje Bożonarodzeniowe w Polsce podpowiadają także, aby pod białym, wigilijnym obrusem umieścić odrobinę pachnącego sianka. To bezpośrednie nawiązanie do momentu narodzin dzieciątka Jezus, które przyszło na świat w stajence, w ubóstwie. Sianko ma przypominać o tym, jak prosta i skromna była stajenka w Betlejem. Podpowiada, aby być wdzięcznym za to, co się posiada – dom, rodzinę i wspólnie spędzony czas. Uważa się także, że sianko pod obrusem zapewnia dobrobyt i zdrowie na kolejny rok – te wierzenie wywodzą się jeszcze z czasów pogańskich.

7. Śpiewanie kolęd i pastorałek

Polskie zwyczaje i tradycje Bożonarodzeniowe nie mogłyby istnieć bez śpiewu kolęd i pastorałek. Nie warto mylić ich z popularnymi piosenkami świątecznymi, które towarzyszą nam w radio, centrach handlowych i mediach społecznościowych. Śpiewanie kolęd i pastorałek ma długie korzenie i sama tradycja śpiewania kolęd przywędrowała do Polski w średniowieczu z krajów zachodnich. Wtedy to tłumaczono łacińskie i czeskie pieśni na język polski. Znaczny wzrost popularności kolędowania nastąpił na przełomie XVII/XVIII wieku.

Czym różnią się kolędy od pastorałek? Te pierwsze można usłyszeć w kościołach i mają charakter stricte religijny. Pastorałki są świątecznymi pieśniami ludowymi. Kolędowe tradycje Bożego Narodzenia w Polsce zdecydowanie wyróżniają się na tle innych krajów. Jak podają źródła^[3] żaden inny kraj katolicki na świecie nie może się pochwalić takim zbiorem kolęd i pastorałek, który w Polsce liczy ponad 1000 pieśni.

8. Odwiedziny kolędników

Chociaż niektóre zwyczaje świąteczne powoli zanikają na terenie Polski, są regiony, w których nadal są kultywowane z pokolenia na pokolenie. Jednym z nich jest kolędowanie^[4]. To obrzęd, który wywodzi się z kultur pasterskich i rolniczych Słowian. Polegał on na tym, że barwnie przebrane grupy kolędników, z pieśnią na ustach, odwiedzały domostwa i gospodarstwa, życząc im pomyślności w Nowym Roku. W zamian za życzenia kolędnicy otrzymywali od gospodarzy drobne datki lub jedzenie.

Przebrania kolędników nie są przypadkowe. Nie brakuje tu maszkary, kręcącej się gwiazdy, heroda czy pasterzy. Tradycje Bożonarodzeniowe dla dzieci często nawiązują także do odwiedzin dzieci, które pukają do sąsiadów śpiewając kolędy i składając życzenia.

9. Prezenty pod choinką

Jakie są najważniejsze tradycje Bożonarodzeniowe dla dzieci? Z pewnością należy do nich wręczanie prezentów. Zwyczajowo w Polsce prezenty wręczane są po kolacji wigilijnej i w zależności od zwyczajów panujących w regionie, może je przynosić Aniołek, Gwiazdka, Gwiazdor, Dziadek Mróz, Dzieciątko Jezus lub Mikołaj^[5].

Tradycje i zwyczaje Bożonarodzeniowe w Polsce podkreślają, że każdy powinien znaleźć jakiś drobiazg pod choinką. Coraz więcej rodzin decyduje się jednak na obdarowywanie wyłącznie najmłodszych członków rodziny. Niezwykle ciekawe jest pochodzenie tego zwyczaju – prezenty pod choinką mają nawiązywać do darów, które Mędrcy ze Wschodu przynieśli Jezusowi w Betlejem.

10. Inne zwyczaje Bożego Narodzenia

Tradycje Bożego Narodzenia to także przesądy okołoświąteczne, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Oto najciekawsze z nich:

• Pojawienie się pierwszej gwiazdki na niebie symbolizuje moment, w którym zabłysła Gwiazda Betlejemska i narodził się Jezus. Zwyczajowo kolację wigilijną rozpoczyna się właśnie w momencie, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazdka. Zwykle pojawia się ona między 15:30 a 16:00.
• Podobno podczas wieczoru wigilijnego zwierzęta mogą przemawiać ludzkim głosem.
• Aby zapewnić sobie dobrą sytuację finansową w Nowym Roku, warto włożyć do portfela karpią łuskę.
• Jeśli pierwszym gościem w domu w wigilijny poranek była osoba płci męskiej, miało to zwiastować szczęśliwy rok. Wierzono, że jeśli pierwszym gościem była kobieta, mogło to przynieść pecha.
• Obowiązujące w święta Bożego Narodzenia tradycje definiują także kolorystykę ozdób i wystroju wnętrz. Powinny dominować kolory: czerwony i złoty, które mają przynieść dobrobyt.

Podsumowanie

Polskie tradycje bożonarodzeniowe są skarbem naszej kultury, a ich kultywowanie okazją do przypomnienia sobie o ważnych wartościach: więziach rodzinnych, miłości, dzieleniu się z potrzebującymi. Uroczyste dzielenie się opłatkiem to moment, w którym mogą zdarzyć się cuda, a zapachy świątecznych potraw skutecznie poprawiają nam humor. Wiele tradycji świątecznych jest związanych z tradycją chrześcijańską, a niektóre z nich wywodzą się jeszcze z tradycji pogańskich.

Mało kto pamięta, że wizerunek Świętego Mikołaja przypominającego czerwonego skrzata z czarnym paskiem i biało-czerwoną czapką przywędrował do nas ze Stanów Zjednoczonych – w zależności od regionu przynosi od prezenty pod choinkę lub odwiedza śpiące dzieci wyłącznie w dniu swoich imienin 6 grudnia.

Na koniec pozostaje nam życzyć wszystkim czytelnikom Wesołych Świąt Bożego Narodzenia. Niech napełnią one serca radością, spokojem i miłością.